زمان مطالعه این مقاله:7 دقیقه
آنچه در این مقاله می خوانید:
هورمون گیاهی چیست؟
هورمون های گیاهی(plant hormone)،که به عنوان فیتوهورمونها نیز شناخته میشوند،ترکیبات آلی هستند که به مقدار بسیار کم در گیاهان تولید میشوند و نقشهای حیاتی در تنظیم رشد،توسعه و واکنشهای فیزیولوژیکی گیاهان ایفا میکنند.
این هورمونها توسط سلولهای گیاهی تولید میشوند و میتوانند به نقاط مختلف گیاه منتقل شوند تا تأثیرات خود را اعمال کنند. هورمونهای گیاهی میتوانند فرآیندهای مختلفی مانند تقسیم سلولی، تمایز سلولی،رشد طولی، پیری،و واکنش به تنشهای محیطی را تنظیم کنند.
جهت مطالعه بیشتر درخصوص مواد مغذی و تغذیه گیاهان می توانید به مقاله”آشنایی با تغذیه گیاهان و مواد مغذی مورد نیاز آنها“مراجعه فرمایید.
آشنایی با 5 هورمون و تنظیم کننده رشد گیاهان
هورمونهای گیاهی به پنج گروه اصلی تقسیم میشوند:اکسینها،جیبرلینها،سیتوکینینها،آبسیکیک اسید و اتیلن.هر یک از این هورمونها دارای نقشهای منحصر به فردی در فرآیندهای رشد و توسعه گیاهان هستند.
هورمونهای محرک رشد گیاهان
هورمونهای محرک رشد گیاهان(که به آنها فیتوهورمونها نیز گفته میشود)موادی شیمیایی هستند که در مقادیر بسیار کم تولید شده و تنظیم کننده فرآیندهای مختلف فیزیولوژیکی در گیاهان هستند.
این هورمونها بر رشد، توسعه، تمایز سلولی، و پاسخ به شرایط محیطی تاثیر میگذارند.پنج دسته اصلی ازفیتوهورمونها عبارتند از:اکسینها،جیبرلینها،سیتوکینینها،آبسیزیک اسید و اتیلن.
اکسینها (Auxins)
اکسینها اولین گروه از هورمونهای گیاهی هستند که کشف شدند و نقشهای متنوعی در تنظیم رشد و توسعه گیاه دارند.مهمترین اکسین طبیعی،ایندول-3-استیک اسید (IAA) است.
کاربرد اکسین ها:
-تحریک رشد سلولی:
باعث کشیده شدن سلولها در مناطق در حال رشد مانند انتهای ساقهها و ریشهها میشوند.
– فتوتروپیسم و ژئوتروپیسم:
هدایت رشد گیاهان به سمت نور و در جهت جاذبه زمین.
– تشکیل ریشههای جانبی و ریشههای هوایی:
در تکثیر گیاهان به صورت قلمهزنی کاربرد دارند.
– جلوگیری از ریزش برگها و میوهها:
با تأثیر بر نواحی آبسیسی.
اکسینها با تحریک رشد طولی ساقهها و تنظیم تقسیم سلولی،نقش مهمی در توسعه گیاه دارند.همچنین، آنها در فرآیند ریشهزایی و تشکیل ریشههای جانبی نقش دارند.
جیبرلینها (Gibberellins)
جیبرلینها گروهی از هورمونهای گیاهی هستند که بیش از 100 نوع مختلف از آنها شناسایی شده است. این هورمونها به طور عمده در رشد طولی ساقهها و توسعه میوهها نقش دارند.
کاربرد جیبرلین ها:
– افزایش قد گیاه:
تحریک رشد ساقهها و افزایش طول سلولها.
-شکستن خواب بذرها و جوانهها:
تسهیل جوانهزنی بذرها و رشد گیاهان.
– تسریع گلدهی و بهبود میوهدهی:
استفاده در باغداری برای بهبود عملکرد محصولات.
جیبرلینها با تحریک رشد طولی ساقهها و تسریع فرآیند گلدهی، به افزایش اندازه میوهها و تحریک جوانهزنی بذرها کمک میکنند.
سیتوکینینها (Cytokinin)
سیتوکینینها گروهی از هورمونهای گیاهی هستند که در تقسیم سلولی و تمایز بافتها نقش دارند. مهمترین سیتوکینین طبیعی، زآتین است.
کاربرد سیتوکینینها:
– تقسیم سلولی و تمایز:
تحریک تقسیم سلولی در بافتهای گیاهی.
– تاخیر در پیری برگها:
افزایش عمر برگها و کاهش پیری.
– تعادل رشد ریشه و ساقه:
تاثیر بر نسبت رشد ریشه به ساقه و تقویت سیستم ریشهای.
سیتوکینینها با تحریک تقسیم سلولی و تأخیر در پیری برگها، به افزایش تعداد سلولها و تنظیم تعادل بین رشد ریشه و ساقه کمک میکنند.
هورمون های مهارکننده رشد
هورمونهای مهارکننده رشد، نقشهای بسیار مهمی در تنظیم فرآیندهای فیزیولوژیکی و کنترل رشد و توسعه گیاهان دارند. این هورمونها به گیاهان کمک میکنند تا با تنشهای محیطی مقابله کنند و فرآیندهایی مانند خواب بذر و ریزش برگ را مدیریت کنند.
دو هورمون اصلی مهارکننده رشد عبارتند از آبسیزیک اسید (Abscisic Acid) و اتیلن (Ethylene). هر کدام از این هورمونها وظایف خاص خود را دارند که به شرح زیر است:
آبسیزیک اسید (Abscisic Acid یا ABA)
آبسیکیک اسید، که به عنوان هورمون استرس نیز شناخته میشود، نقش مهمی در تنظیم واکنشهای گیاه به شرایط نامساعد محیطی دارد.
کاربرد آبسیزیک اسید:
-خواب بذر و جوانه:
ABA به طور عمده در بذرها و جوانهها تولید میشود و به تنظیم خواب بذر کمک میکند. این هورمون از جوانهزنی زودرس بذرها جلوگیری میکند و تنها در شرایط مناسب اجازه جوانهزنی را میدهد.
– تنظیم باز و بسته شدن روزنهها:
ABA با تأثیر بر سلولهای نگهبان روزنهها، باعث بسته شدن روزنهها در شرایط خشکی و کمآبی میشود. این عمل باعث کاهش تعرق و حفظ آب گیاه میشود.
– پاسخ به تنشهای محیطی:
ABA نقش مهمی در پاسخ گیاه به تنشهای محیطی مانند خشکی، شوری، و سرما دارد. این هورمون موجب افزایش مقاومت گیاه به شرایط نامساعد محیطی میشود.
– ریزش برگ و میوهها:
ABA در فرآیند ریزش طبیعی برگها و میوهها نقش دارد.
آبسیکیک اسید با تنظیم بسته شدن روزنهها و القای دوره خواب در بذرها و جوانهها، به گیاه کمک میکند تا در شرایط نامساعد محیطی مانند خشکی و سرما،بقا یابد.
اتیلن (Ethylene)
اتیلن یک هورمون گازی است که در بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی گیاه نقش دارد، به ویژه در فرآیند پیری و رسیدن میوهها.
کاربرد اتیلن:
– رسیدن میوهها:
اتیلن یکی از مهمترین هورمونها در فرآیند رسیدن میوهها است.این هورمون باعث تغییرات بیوشیمیایی در میوهها میشود که منجر به نرم شدن و تغییر رنگ آنها میشود.
– ریزش برگ و میوهها:
اتیلن نقش مهمی در فرآیند ریزش طبیعی برگها،گلها، و میوهها دارد. این هورمون باعث تجزیه سلولهای موجود در منطقه آبسیزی (محل ریزش) میشود.
– پاسخ به تنشهای مکانیکی و زخمها:
اتیلن در پاسخ به تنشهای فیزیکی مانند زخمها، آسیبهای مکانیکی، و حتی عفونتهای پاتولوژیک تولید میشود و کمک به ترمیم و بازسازی بافتهای آسیبدیده میکند.
– افزایش پیری و مرگ سلولی:
اتیلن فرآیند پیری سلولی را تسریع میکند.
اتیلن با تسریع فرآیند پیری و ریزش برگها، گلها و میوهها، به تنظیم پاسخ گیاه به تنشهای محیطی و تحریک رسیدن میوهها کمک میکند.
این هورمونهای مهارکننده رشد نقش حیاتی در مدیریت فرآیندهای مختلف فیزیولوژیکی و پاسخ به شرایط محیطی در گیاهان ایفا میکنند و میتوانند به طور مؤثری در کشاورزی و باغبانی مورد استفاده قرار گیرند.
| هورمون گیاهی | نوع هورمون | اثرات |
|---|---|---|
| اکسینها (Auxins) | هورمون محرک رشد | -تحریک رشد سلولی -هدایت رشد گیاهان به سمت نور -تشکیل ریشههای جانبی و ریشههای هوایی -جلوگیری از ریزش برگها و میوهها |
| جیبرلینها (Gibberellins) | هورمون محرک رشد | -افزایش قد گیاه -شکستن خواب بذرها و جوانهها -تسریع گلدهی و بهبود میوهدهی |
| سیتوکینینها (Cytokinin) | هورمون محرک رشد | -تحریک تقسیم سلولی در بافتهای گیاهی -تاخیر در پیری برگها -تعادل رشد ریشه و ساقه |
| آبسیزیک اسید (Abscisic Acid) | هورمون بازدارنده رشد | -تنظیم خواب بذر و جوانه -تنظیم باز و بسته شدن روزنهها -پاسخ به تنشهای محیطی -جلوگیری از ریزش برگ و میوهها |
| اتیلن (Ethylene) | هورمون بازدارنده رشد | -رسیدن میوهها – کمک به ترمیم و بازسازی بافتهای آسیبدیده -موثر در فرآیند ریزش طبیعی برگها و میوهها |
دلیل استفاده از هورمون گیاهی در کشاورزی و باغبانی:
– افزایش محصول:
استفاده از فیتوهورمونها برای بهبود عملکرد محصولات زراعی و باغی.
-کنترل رشد:
تنظیم رشد گیاهان برای به دست آوردن فرمها و اندازههای دلخواه.
– تکثیر گیاهان:
کمک به ریشهزایی و قلمهزنی در تکثیر گیاهان.
– مدیریت خواب و جوانهزنی:
کنترل زمان جوانهزنی بذرها و جوانههای گیاهی.
– مقابله با تنشهای محیطی:
استفاده از فیتوهورمونها برای افزایش مقاومت گیاهان به شرایط نامساعد.
چه زمانی گیاهان به هورمون های رشد احتیاج دارند؟
گیاهان در مراحل مختلف رشد و تحت شرایط خاص نیاز به هورمونهای رشد دارند.هورمونهای رشد گیاهی شامل اوکسینها،جیبرلینها،سیتوکینینها،اتیلن و آبسیزیک اسید هستند.هر یک از این هورمونها نقش خاصی در رشد و توسعه گیاه دارند و در شرایط مختلف فعال میشوند.
به طور کلی، گیاهان در زمانهای زیر نیاز به هورمونهای رشد دارند:
1. جوانهزنی بذر:
اوکسینها و جیبرلینها در این مرحله نقش حیاتی دارند. این هورمونها به شکستن خواب بذر و آغاز جوانهزنی کمک میکنند.
2. رشد ساقه و برگها:
اوکسینها و جیبرلینها به رشد طولی ساقهها و توسعه برگها کمک میکنند. اوکسینها نقش مهمی در پدیدههای مانند فوتوتروپیسم (رشد به سمت نور) و گراویتروپیسم (رشد در پاسخ به جاذبه) دارند.
3. تشکیل و توسعه ریشه:
اوکسینها برای تشکیل و توسعه ریشهها بسیار مهم هستند. این هورمونها رشد ریشههای جانبی را تحریک میکنند و نقش مهمی در توسعه سیستم ریشهای دارند.
4. شکوفهدهی و میوهدهی:
جیبرلینها و سیتوکینینها در تنظیم زمان شکوفهدهی و توسعه میوه نقش دارند. اتیلن نیز در فرآیندهای مانند رسیدن میوه و ریزش برگها و گلها موثر است.
5.پاسخ به استرسها:
در شرایط استرسهای محیطی مانند خشکی، شوری و سرما،هورمونهایی مانند آبسیزیک اسید فعال میشوند تا گیاه را به مقاومت در برابر این شرایط ترغیب کنند.
6. پیری و ریزش برگها:
اتیلن و آبسیزیک اسید در فرایند پیری و ریزش برگها نقش دارند.
بنابراین،نیاز گیاهان به هورمونهای رشد بستگی به مرحله رشد،نوع بافت و شرایط محیطی دارد. گیاهان به طور طبیعی این هورمونها را تولید میکنند، اما در کشتهای کشاورزی و باغبانی، ممکن است این هورمونها به صورت مصنوعی برای بهبود رشد و عملکرد گیاهان مورد استفاده قرار گیرند.
هورمونهای گیاهی نقشهای حیاتی در تنظیم فرآیندهای رشد، توسعه و واکنشهای فیزیولوژیکی گیاهان ایفا میکنند. این هورمونها به پنج گروه اصلی شامل اکسینها، جیبرلینها، سیتوکینینها، آبسیکیک اسید و اتیلن تقسیم میشوند که هر یک دارای نقشهای منحصر به فردی در گیاهان هستند. با درک بهتر این هورمونها و نقشهای آنها، میتوان به بهبود فرآیندهای کشاورزی و افزایش بهرهوری گیاهان کمک کرد.
:Source
- Admin
